Upadek Polski rozpoczął się w I połowie XVIII wieku, gdy w czasie Wielkiej Wojny Północnej na terytorium Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie. To przy ich obecności zwołano w Warszawie "sejm niemy" (w 1717 roku), który zaakceptował, że Rosja stała się gwarantem ugody Augusta II Sasa z uczestnikami konfederacji tarnogrodzkiej.
     Nawiązując do starej polskiej tradycji szlachta zawiązała w 1734 roku kolejną konfederację - dzikowską, tym razem przeciwko Augustowi III Sasowi. Konfederaci zostali rozbici przez wojska rosyjskie i saskie.
     Kolejna konfederacja - barska walczyła przez cztery lata (1768-1772) z wojskami rosyjskimi. Jedną z przyczyn jej zawiązania była ingerencja Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej na sejmie w 1768 roku, gdy rosyjski ambasador Repnin narzucił Rzeczypospolitej rosyjskie gwarancje.
     Wszystkie trzy wymienione wyżej konfederacje miał charakter konserwatywny.
     W kolejnych latach wyrosło nowe pokolenie szlacheckie, które łączyło gorący patriotyzm z przekonaniem o konieczności głębokich reform ustrojowych i społecznych. Ich poglądy znalazły wyraz w Konstytucji 3 Maja, a następnie - w pierwszym polskim powszechnym powstaniu narodowym - insurekcji kościuszkowskiej (w roku 1794). Kościuszko stał się twórcą nowoczesnego nurtu niepodległościowego, którego uczestnicy walczyli różnymi sposobami o odzyskanie niepodległości w wieku XIX. To dzięki Kościuszce kolejne pokolenia Polaków wierzyły, że odzyskanie niepodległości jest możliwe dzięki czynowi własnemu, powszechnemu, obywatelskiemu, połączonemu z programem egalitarnych reform społecznych.
     W wieku XIX w czasie kolejnych powstań narodowych kluczową rolę odgrywała kwestia chłopska. Znalazło to swój najbardziej dobitny wyraz w Powstaniu Styczniowym, którego klęska oznaczała jednak upadek nurtu niepodległościowego na kilka dziesięcioleci.
     Odbudowa tej orientacji politycznej nastąpiła na początku XX wieku za sprawą Józefa Piłsudskiego. Zmiany, które nastąpiły w polskim społeczeństwie po roku 1864, spowodowały powstanie i rozwój liczebny nowej klasy społecznej. Byli to robotnicy. Z tych względów odrodzony - za sprawą Piłsudskiego - nurt niepodległościowy związał się z ruchem socjalistycznym i z niego wyrastał. Organizacja Bojowa PPS, Strzelcy, Kompania Kadrowa, Legiony, odrodzone Wojsko Polskie - to kolejne etapy rozwoju nurtu niepodległościowego, który w sposób decydujący przyczynił się do obudowy polskiej państwowości w roku 1918 i do jej obrony w roku 1920.
     W roku 1939 pokolenie to musiało po raz drugi stanąć do walki, tym razem w obronie niedawno odzyskanej niepodległości. Za sprawą Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, a następnie Stefana Grota-Roweckiego powstała nowa konspiracja, o charakterze republikańskim i powszechnym. Z czasem wokół tej konspiracji, która w 1942 roku przyjęła nazwę Armii Krajowej, skupiła się większość społeczeństwa. Najbardziej dobitnym przejawem siły moralnej nurtu niepodległościowego w kraju było Powstanie Warszawskie.
Niniejsza strona jest poświęcona ludziom, którzy - w wielu wypadkach - przystąpili do nurtu niepodległościowego jeszcze przed I wojną światową, wielu z nich było dowódcami Armii Krajowej w czasie II wojny światowej, po wojnie wrócili do kraju i - w większości - przeszli przez stalinowskie więzienia. Ci którzy przeżyli i nie zostali złamani po 1956 roku stanęli na czele odrodzonego nurtu niepodległościowego.
     Ludzie ci w drugiej połowie lat 70. przekazali pałeczkę kolejnej zmianie w sztafecie pokoleń. Ich następcy reprezentowali orientację piłsudczykowską w ramach opozycji przedsierpniowej i dalej - przez całą dekadę lat 80-tych, aż do odzyskania niepodległości w roku 1991.

***

Apel

     Nestorzy nurtu niepodległościowego, którym jest poświęcony ten wortal, już nie żyją. Nie możemy więc zebrać od nich notacji. Część z nich pozostawiła pamiętniki, ale dotyczą one głównie okresu do 1945 roku. O działalności powojennej, zwłaszcza od 1956 roku, źródeł jest niewiele. Głównym źródłem są materiały bezpieki. Jednak w prywatnych rękach jest jeszcze z pewnością wiele dokumentów i fotografii dotyczących tego okresu. Apelujemy o ich udostępnienie. Nie archiwizujemy dokumentów, ale chętnie przekażemy je (po zeskanowaniu), jako Państwa dar, profesjonalnym instytucjom, które się tym zajmują. Jest to część naszego dziedzictwa. Ochrońmy je i ocalmy dla kolejnych pokoleń.
     Wszelki kontakt w tej sprawie jest możliwy bądź przez kierownictwo Instytutu Historycznego nurtu niepodległościowego lub bezpośrednio do osoby, która się tym zajmuje w naszym Instytucie. Jest to Mirosław Lewandowski.